Monitörler bilgisayarın en çok kullanılan çıkış birimidir.
Taşınabilir sistem monitörleri (LapTop gibi) dışında pek çok monitör görünüş
olarak bir TV ye benzer. Monitörler çalışma sistemine ve boyutlarına göre
çeşitli türlere ayrılırlar.
Monitörler
/ \
/ \
Çalışma Sistemine Göre Boyutlarına Göre
* CRT * 14”
* 21”
* LCD *
15” * 24”
* Gas Plasma * 17”
CRT yapısal olarak bir
TV’dekine benzer. Bir renkli monitörde 3 adet katot tabancası bulunur. Bu katot
tabancaları havası alınmış katot tüpü içinde ekranın hemen önündeki fosfor
noktacığını elektron bombardımanına tutar. Çarpan elektronlar fosfor
noktacığını kısa bir süre için parlatır. Bu işlem çok hızlı ve süreklidir.
Böylece ekran sürekli tazelenir. Tazeleme Hızı (=Refresh Rate) görüntünün
ekrana saniyede kaç kere yazıldığıdır. Tazelenme hızının birimi Hz dir.
Tazeleme gereklidir, çünkü fosforlar parlaklıklarını saniyenin kısa bir kısmı
için korurlar. Tazelenme hızı ne kadar yüksekse görüntü ekranda o kadar
kesiksiz görünür. Göz yorgunluğunu azaltmak için çoğu zaman en az 70-72 Hz
tavsiye edilir.
__
/ |
Saptırıcı /
|
Bobinler _____
/ .|
__________/ .
| E
||
. | K
Isıtılan > ........ e |
R
Flament ||__________ |
A
| _____ \ |
N
| \ |
| \ |
| \__|
| | |
+-----||--------+
| Hızlandırıcı E alan (yüksek voltaj)
Şekil 1 : CRT yapısı
Belli bir süreden sonra
elektronlar ekranda bulunan fosfor maddesine zarar verebilir. Bunu önlemek için
Ekran Koruyucu programlar geliştirilmiştir. Ekran koruyucu programların
amacı uzun süre ekranda aynı görüntünün kalmasını önlemektir. Uzun bir süre
işlem yapılmazsa elektronlar ekranda kalıcı izler bırakır. Yani elektronlar
görüntünün bulunduğu noktaları aşındırırlar ve böylece iz bırakmasına sebep
olurlar. Ekran koruyucu bu noktada devreye girerek ekranda aynı görüntünün
kalmasını önler. Bu programın ne zaman devreye gireceği kullanıcıya bağlıdır.
Çözünürlük (=Resolution)
Çözünürlük monitörün gösterebileceği
ayrıntı miktarıdır. Bu büyüklük ekranda gösterilen piksel adı verilen
yatay ve düşey resim elemanı sayısı ile ifade edilir. Bu sebeple piksel görüntü
üretmek için kullanılan en küçük birimdir. Piksel sayısı ne kadar çoksa
görüntüler de o kadar ayrıntılı olur. Örneğin, 800x600 gibi yüksek
çözünürlükler daha keskin görüntüler sağlar fakat görüntüler daha küçük ve daha
uzakta görünür. Ayrıca, Masaüstü alanı genişler ve daha fazla bilgi
görüntülenir. Tam tersine çözünürlük azaldıkça görüntüler daha büyük ve yakında
görünür.
Gereken çözünürlük yazılım programına
bağlıdır. Windows yazılımları oldukça fazla çözünürlük gerektiren, DOS tabanlı
programlar ise az bir çözünürlük gerektirir.
Renkli monitörlerde resim elemanı
kırmızı, mavi ve yeşil fosforların
üçlüsüdür. Bu fosfor üçlüsünün arasındaki uzaklığa nokta adımı (=dot
pitch) denir.
Band
Genişliği (=Band Width)
Bir monitörün band - genişliği, o monitördeki elektronik devrelerin kullanabileceği en düşük ve en yüksek sinyal frekansları aralığıdır. Bu frekans aralığı monitörün gösterebileceği çözünürlüğü belirler. Çoğu zaman bir monitör için belirtilen band-genişliği miktarı, o monitörün maksimum kapasitesini belirtir. Belirtilen band aralığı bir miktar aşıldığında ortaya çıkacak tek görünür etki, ekrandaki her pikselin köşesinin birazcık gevşemesi olacaktır.
Monitörün herhangi bir grafik standardını görüntülenmesinde gerekli minimum band -genişliğinin hesaplanması için bilinmesi gerekenler piksel sayısı ( yatay piksel sayısı ile düşey piksel sayısının çarpımı ) ile yenileme hızını çarpımına eşittir.
Yineleme hızının 60 Hz olduğu 800x600
grafik modunda, bu hesaplama yapılırsa, 28.8 MHz’ lik band- genişliği ortaya
çıkar. Bu rakam gerçektende çok düşük uygulamada yatay ve düşey
yeniden-taranmalar (retrace- monitörün devrelerinin bir satırının sonundan bir
sonraki satırın başına yada görüntünün en alt kısmından tekrar en üst kısmına
atlaması için geçen süre) için fazladan zaman kaybedilir. Bu sürede band-
genişliğine eklendiğinde 800*600’ lük bir sistem için en azından 30 MHz’ lik
bir band- genişliği gerekli olur.
Nokta Adımı (=Dot Pitch)
Nokta uzaklığı, iki piksel arasındaki uzaklığın milimetre
cinsinden ifadesidir. Renkli bir ekranda pikseller, her biri üç ana renkten
(red-kırmızı, green-yeşil, blue-mavi ) birini içeren nokta üçlüsünden oluşur.
Elektron ışınlarını doğru yönlendirmek yeterli olmaz. Çünkü ışının bir kısmı
dağılabilir ve üçlüdeki diğer noktalara çarpabilir. Bu taşmanın sonucunda renk
berraklığı kaybolur; parlak renkler donuklaşır. Bu etkiyi önlemek için bütün
renkli bilgisayar monitörlerinde ve TV’ lerde “gölgeleme kalıbı” (shadow mask)
adı verilen üzerinde ince delikler bulunan metal levha kullanılır. Gölgeleme
kalıbı, görüntü tüpünün içine fosfor
kaplamasının hemen arkasına yerleştirilir.
Gölgeleme kalıbı ve ekran tüpündeki
fosfor kaplama, elektron ışınını sadece bir renk fosfor noktasına çarpmasını
sağlamak amacıyla özenle ayarlanır. Üçlüde diğer iki nokta, kalıbın gölgesi
(koruması) altındadır ve elektron ışını tarafından görülemez.
Gölgeleme kalıbındaki delikler
arasındaki uzaklık, büyük oranda ekrandaki görüntünün kalitesini belirler.
Sistemin doğru çalışması için ekran tüpündeki fosfor noktaları, kalıptaki
deliklerle aynı uzaklığa yerleştirilmelidir. Böylece delik uzaklığı gölgeleme
kalıbındaki deliklerin arasındaki uzaklıkla belirlenir.
Çoğu 12-14 inch monitörler, 0.30 ile
0.40 arasında değişen uzaklığa sahiptir. Bir monitörün nokta uzaklığı uzaklığı
küçüldükçe, verebileceği görüntü o kadar netleşir.
Yakınsaklık
(=Convergence)
Yakınsaklık, bir pikseldeki üç renkli
noktanın her birinin diğer ikisine göre, hangi doğrulukta yerleştirildiğinin
ifadesidir. Teoride, monitördeki görüntüyü oluşturmak için ekran tüpündeki
fosfor yüzeyi tarayan üç ayrı elektron ışını tek bir noktada birleşmelidir ama
uygulamada birbirlerinden biraz ayrılırlar
çünkü tüpün üç fosfor rengi üst üste değil yan yana dizilmiştir.
Mükemmel bir yakınsaklık sağlandığında
ve üç elektron tabancası da fosforu harekete geçirdiğinde, sonuç bembeyaz bir
piksel olacaktır. Ancak bu mükemmelliği bozan bazı faktörler vardır: her bir
renk tabancasını kontrol eden elektronik devredeki küçük düzensizlikler,
tabancaların ayarlanmasındaki küçük farklılıklar, elektron ışınlarını
yönlendiren manyetik alanlardaki varyasyonlar. Sonuç: piksellere iki veya üç
renkliymiş gibi görünüş veren ideal pozisyonundan sapmış bir veya iki renk
olacaktır. Nokta üçlüsünün ayrılmasından dolayı görüntü netlik ve çözünürlük
kaybına uğrayacaktır. Yakınsaklığın bozulması ekrandaki beyaz ve siyah
doğallığını kaybetmesine neden olacak böylece ekrandaki metin daha donuk
görünecektir.
Yakınsaklık problemleri monitörün tasarımından kaynaklamaz daha çok
uygulama kusurlarıdır. Bu nedenle aynı markanın aynı model iki monitörün
yakınsaklığı aynı olmayabilir. Yakınsaklık, ekranın bir bölümünden diğer
bölümüne doğru dahi değişebilir (Elektron ışınlarını görüntünün köşelerinde
kontrol etmek daha zor olduğundan, yakınsaklık problemleri daha çok bu bölgede
oluşur.) Yakınsaklık hataları bir monitörün
çözünürlüğünü kısıtlayan en önemli etkendir. Bazı monitörlerde
yakınsaklık hatası 0.60mm’ ye kadar çıkabilir ki bu değer normal bir monitörün
nokta uzaklığının yaklaşık iki katına eşittir. Bu da özellikle daha fazla
bilginin ekrana gönderildiği yüksek çözümlemelerde kötü görüntü kalitesine
neden olur.
Monitör büyüklüğü ve çözünürlük
bilgisayardaki çalıştığımız programlara bağlıdır. Standart çözünürlükler
640x480, 800x600, 1024x768, 1280x1024 ve 1600x1200 dür.
Tablo 1 : Tavsiye Edilen Maksimum Çözünürlükler
Monitör Büyüklüğü Tavsiye Edilen Çözünürlük
-------------------------------------------------
14” 640x480
15” 640x480/800x600
17” 800x600/1024x768
20” 1024x768/1280x1024
21” 1024x768/1280x1024
Bir ekranda gösterilen standart
renk sayısı 16; 256; 65536 (64K); ve 16777216 (16.8M) dır. Renk sayısı renk
derinliği veya bit derinliği olarak da bilinir.
Tablo 2 : Renk Derinliği Tablosu
Renk Sayısı
Renk Derinliği Adı
-------------------------------------------------
16
4 bit Standart VGA
256
8 Super VGA
32K
15 High Color
64K
16 High Color
16.8M
24 True Color
Maksimum çözünürlüğü ve renk
derinliğini belirleyen şey video kartındaki bellek miktarıdır. Çoğu zaman 512K,
1M, 2M, 4M,... gibi video kartınızda ne kadar bellek olmasını istediğinizi
seçebilirsiniz. Fakat bellek video kartını hızlandırmaz.
Taşınabilir PC’ler, masa üstü PC’lerden
tümüyle farklı bir teknoloji kullanırlar. Standart bir PC’nin en ağır
parçasının teşkil eden monitör, küçücük diz üstü PC’niz için anlamsızdır.
Çünkü çoğu diz üstü PC, LCD ( Liquid
Crystal Display-Sıvı Kristal Ekran ) ekran içerir. Tıpkı dijital saatler gibi..
Ekran, plastik tabakalar içi sıvı kristalin ışığı yansıtması ilkesine dayalı
olarak çalışır.
LCD ekranlar ışığı yansıtarak
görüntüleri oluşturdukları için yetersiz ışıkta ekranda bir şey göremezsiniz.
Fazla ışıkta da bu kez ekran, ayna gibi yansıma yapar, ekran görüntüsüne kendi
resmimiz karışır. LCD üzerindeki görüntü ancak dik açıyla görülebilir, yandan
baktığımızda şekiller ve harfler bulanıklaşır. Kısacası, sıradan bir LCD
ekranla çalışmak kolay değildir!
Bu olumsuz etkileri gidermek için, çoğu
modelde arkadan aydınlatma yöntemi kullanlır, dış dünyadan gelen ışık
böylece dengelenir ve akranın gereksiz yansımaları bir ölçüde önlenir. LCD
ekranların bir başka dezavantajı da görüntü hareket halinde iken örneğin metni
ekranda kaydırmaya kalktığımızda, her şeyin birbirine girmesidir.
LCD ekranları daha kaliteli görüntülerle
donatmak için yapılan çalışmalar, aktif matriks teknolojisini doğurdu.
Pasif matriks adı verilen standart LCD ekranlarının tersine, aktif matriks
LCD’lerde her bir pikselin kendi transistörü vardır, böylelikle çok daha net
kaymayan ve büyük monitörlerin kalitesine yakın görüntüler elde edilir. Yine de
aktif matriks teknolojisini iki dezavantajı var kullanıcı için. Birincisi
cebinize zarar, her yeni teknoloji eskiden daha pahalıdır. İkinci de
omuzlarımıza zararlıdır, çünkü bu ekranların daha çok transistör içermesi, daha
çok güç demektir, bu da PC’nizin bataryasının daha ağır olması anlamına gelir.
Diz üstü PC’lerde daha net ve daha
sorunsuz görüntüler oluşturan superwist ekranlar da aynı şekilde daha
pahalıdır. Bazı pasif matriks monitörlerde ise dual scan adı verilen
teknikte görüntü kalitesi yükseltilmektedir. İster aktif matriks olsun isterse
superwist, bütün LCD ekranların ekran tazeleme hızı oldukça düşüktür. Bu
nedenle,bilgisayar destekli tasarım gibi yoğun grafik gerektiren uygulamalar da
kötü görünmekle birlikte, hızlı ekran tazeleyebilen gaz plazma teknolojisi
kullanılır.
Bilgisayarın ekranından çıkan ışınları
yaratan unsurlar, katot ışın tüpü ile onu besleyen ve kontrol eden elektronik
devredir. Ekran önünde morötesi (ultraviole), kızılötesi (enfraruj), görünen
ışık, radyo dalgaları, VLF (çok düşük frekans) bantlarında elektromanyetik
dalgalar (5-5000 Hertz) gürültü şeklinde ses dalgaları (iç vantilatör,
transformatör, ve yazıcı gürültüsü), çok düşük ve çok yüksek frekanslı ses
dalgaları, yüksek voltaj ve tarama devrelerinin oluşturduğu elektriksel ve
manyetik alanların bir karması bulunmaktadır.
Bilgisayar monitöründen çıkan zararlı ışınlar ölümümüze neden olabilir mi? Video görüntü terminallerinin (VDT) yaydığı radyasyonla ilgili olarak söylenebilecek tek şey, sağlığımızı etkileyecek miktarı tanımlayacak kadar yeterli bir kanıtın olmadığıdır. Her ne kadar birçok üründe VDT’lerin yaydığı radyasyon miktarını azaltmakta ise de hem maliyetlerin yüksekliği hem de atm bir koruma sağlayamamaları endişe uyandırmaktadır.
· Bilgisayar
kullanılan bir odada klorlu bitenil oranı %80 m/m3 ‘ün üzerindedir. Bu zararlı madde havada birikir.
· Düşük frekanslı
ve düşük şiddetteki elektromanyetik alanlar, beyinde Ca++ alınma ve
salgılama dengesini ve beyindeki Na+ ve K+ miktarları
değiştirebilir.
· Bilgisayar
ekranları genç insanların gözünde perde oluşmasına yol açar: yani, gözün
zamanında önce yaşlanmasını sağlar.
· Bilgisayarın
ekranı yüz derisinde döküntülere neden olmaktadır.
· Bilgisayar
ekranlarına maruz kalan kişilerde, genel olarak bütün kanserlerin arttığı
görülmektedir.
· Bilgisayar
kullanan sık sık baş, boyun ve sırt ağrıları, yorgunluk, sinirlilik ve göz
yorgunluğu görülmektedir.
Bilgisayar kullanan ve monitörden çıkan
zararlı ışınlara maruz kalan insanları karşılaştığı başlıca sağlık problemleri
yukarıda saydığımız problemlerdir.
Ancak monitörden çıkan zararlı ışınlara
karşı bir nevi de olsa korunmak mümkündür. Bu koruma yöntemlerinin yanında
pahalı,ucuz ve basit koruma yöntemleri vardır.
Monitör üzerinde kontrast veya parlaklık
ayarının yapılması, etkisi altında kaldığımız radyasyonu azaltmayacaktır.
Radyasyonu engellemek için daha kesin önlemlere gerek vardır. Işık kesici,
radyasyon önleyici ekranlar, gibi bazı koruyucu aygıtlar, monitörden çıkan
radyasyonu tam olmasa da önleyebilmektedir.
Gaz plazma, elektro ışık verici ve likit
kristal görüntüler gibi alternatifler, elektro manyetik radyasyonu tam olmasa
da önleyebilmektedir. Fakat bu pahalı koruma yöntemlerinin yanında ucuz koruma
yöntemleri de vardır. Bunlar aşağıda sıralanmıştır.
·
Hiç kimsenin ekran karşısında tam gün çalışmaması
·
İki saat ekran karşısında kaldıktan sonra en az yarım saat süreyle
ara verilmesi gerekir.
·
Monitörünüzle arasında en azından 70 cm’lik bir uzaklık bulunsun
·
Bilgisayarınızı kullanmadığınız zamanlar ekranınızı kapatın
·
Masanızda iki bilgisayar kullanıyorsanız kullanmadığınız
bilgisayarın monitörünü kapatabilirsiniz
·
Çalışma ortamınız uygun ise çalışma kağıtlarınız, dosyalarınızı
tek bir masada bulundurun; bilgisayarınızı tamamen ayrı bir masada tek başına
bulundurun
·
Bunların yanısıra kötü ışıklandırma, ergonomik olmayan büro
mobilyaları gibi konforsuz ortam elemanlarını çalışma ortamınızdan
uzaklaştırın; bu VDT’li bir çalışmanın yaratacağı stresin azalmasından etkili
olacaktır
Bilgisayar ekranlarından gelen
tehlikelerin değerlendirilmesinde dikkate alınması gerekli noktalar şunlardır:
1. Ekranın etkisi
altında uzun süre kalmanın sonuçları
2. Ekranın, yanlış
üretim sonucunda, kaçak ışınlar yayabilmesi
3. Değişik
şirketlerin üretimleri arasında risk bakımından farklar oluşur.
4. Çalışılan odada
çok sayıda ekran oluşu
5. Ekrandan çıkan
ışınlarının etkilerinin birbirinden bağımsız olmayışı, bunların birbirinin
etkisini artırıcı yada azaltıcı özellik taşıdıkları
6. Işınların her
biri tehlike sınırın altında bile olsa, birlikte etki yapınca çok tehlikeli
olabilirler.
Anlattığımız
gibi, bilgisayar karşısında çalışırken monitörden çıkan zararlı ışınlara maruz
kalırız. Sağlığımızı olumsuz yönde etkiler. Ekran karşısında uzun süre kalınca
etkileri daha belirgin olacaktır. Bu zararlı ışınlardan korunmak için koruyucu
filtreler vb. kullanılsa da yine bu zararlı ışınlardan etkileniriz. Fakat
gelişen teknoloji ile zararlı ışınlar yerine yaralı ışınlara bırakacak gibi;
Bunun ilk kanıtı, uzun araştırmalar sonucu SONY firmasının ürettiği TV’ler,
bitki ve hayvanların büyümesi olumlu yönde etkilediği saptanmıştır. Fakat bunun
başka olumsuz etkileri var mı yok mu şimdilik bilinmiyor. Kim bilir belki
gelecekte böyle bir şey insanlar içinde söz konusu olabilir.
Tavsiye Edilen Monitör Markaları ve Internet Adresleri
(Chip Dergisi Kasım 1999 sayısı)
|
Marka |
Fiyatı |
Adresi |
ADI
|
515$+ KDV |
|
|
Sony |
496$+KDV |
|
|
Philips |
383$+KDV |
|
|
Mitsubishi Diamond |
361$+KDV |
|
|
Acer |
290$+KDV |
|
|
Hyundai |
269$+KDV |