Öğr.Gör.Ahmet Bingül
E-posta
HTTP - Hyper Text Transfer Protocol
Bağlantılı Metin dosyalarının aktarımında kullanılan bir protokoldür.
Web sunucular ve kullanıcılar arasında kullanılır.
Kullanıcı Web Server'a Browser (Tarayıcı) yardımı ile ulaşır.
Örneğin Internet Explorer, Netscape gibi.
SMTP - Simple Mail Transfer Protocol
Bir ağ içerisindeki kullanıcıların elektronik posta
alış-verişini düzenleyen protokoldür.
TCP/IP - Tansmission Control Protocol/Internet Protocol
TCP/IP bir protokol kümesidir. Noname bilgisayarların
biribine bağlanması için genellikle bu kümeye ihtiyaç duyulur.
Internet uygulamalarında sık kullanılır.
IP Adresi
TCP/IP de kullaılan bir ağa (örneğin internet'e) bağlı bilgisayarlara
verilen 32 bitlik bir adrestir(IPv4). IPv4 noktalarla ayrılmış
4 sayısal parçadan oluşur. Örneğin: 193.140.139.57 gibi.
DOMAIN - Alan
Genel adresleme yapısı içerisinde bir ağın simgesel adıdır.
DNS - Domain Name System
DNS bir alan isimlendirme sistemidir. Okuması kolay olan
simgesel isimlerle yapılan bir çeşit adreslemedir. Kısaca
DNS belli bir IP ye karşılık gelen simgesel isimdir.
Örneğin: Gazintep Üniversitesine ait Web sunucusu için:
IP adresi 193.140.136.14
DNS www.gantep.edu.tr
burada gantep.edu.tr DOMAIN olarak adlandırılır.
FTP - File Transfer Protokol
TCP/IP tabanlı ağlarda, bilgisayarlar arasında dosya aktarımı
yapılması için kullanılan bir uygulama programıdır.
Kısaca dosya aktaramı için kullanılan bir TCP/IP protokolüdür.
! delete literal prompt send
? debug ls put status
append dir mdelete pwd trace
ascii disconnect mdir quit type
bell get mget quote user
binary glob mkdir recv verbose
bye hash mls remotehelp
cd help mput rename
close lcd open rmdir
Web Sayfalarının Adres Yapısı
Internetteki bir çok web adresi incelendiğinde
belli bir mantık vardır. Bir adres çoğu zaman 3 veya 4
kısımdan oluşur ve bu kısımlar nolta işareti ile ayrılır.
Bunlar kısımlar:
1.Kısım: Sayfanın cinsini belirler.
örneğin www (world wide web) veya ftp gibi.
2.Kısım: Sayfada gidilmek istenen yer. Bu kısım firma
kuruluş veya kişi adıdır. örneğin izmirvaliligi gibi.
3.Kısım: Sayfanın ne tür bir kuruluşa ait olduğunu belirler.
com -> Ticari amaçlı kuruluşlar. örneğin www.sirinsigorta.com
edu -> Eğitim kurumu. örneğin www.mit.edu
org -> Dernek, vakıf,organizasyon vb. örneğin www.php.org
mil -> Askeri kuruluşlar için. Örneğin www.americanforce.mil
gov -> Resmi kurumlar için. Örneğin www.osym.gov.tr
net -> Network sistemleri ile uğrasan kurumlar.
örneğin www.efes.net
gen -> Genel amaçlı sayfalar için. Örneğin www.gokkusagi.gen
4.Kısım: Ülke kodunu temsil eder. örneğin www.gantep.edu.tr
E-mail Adres Yapısı
Bu adresler iki kısımdan oluşur ve kısımlar @ işareti ile ayrılır.
1.Kısım: kullanıcı_adı 2.Kısım: Domain Örneğin tasarim@gaziantep.edu.tr
TELNET ve SSH
Bir sistem üzerindeki kullanıcının başka bir sisteme
başlanarak, sanki onun terminalindeymiş gibi bağlandığı sistemi
kullanmasını sağlayan programdır.
(SSH programi için:burayı tıklayın)
Windows işletim sisteminde bir
sistemin telnet sunucusuna bağlanmak için:
### # ###
### ### ### UNIVERSITY OF GAZIANTEP
#### ##### ####
#### ####### #### Student Linux Server
####
#### ( gul 2 ) #### gul2.bim.gantep.edu.tr
#### ####### #### www2.gantep.edu.tr
#### ##### ####
### ### ###
### # ### email: system@gantep.edu.tr
gul2 login: tr55764
Password:
UNIX ve Linux
UNIX işletim sistemi bir ağ işletim sistemidir.
Bu işletim sistemi, başlangıçta bir grup araştırmacının sadece
belli bir amaca yönelik geliştirilmiştir. UNIXin tarihçesi 1961 de
Bell laboratuvarı programcılarından Ken Thompson, Dennis Ritchie ve
R.H. Canaday tarafından tasarlanıp hayata geçilirmiştir. UNIX in en
belirgin özelliklerinden birisi, C programlama dili ile yazılmış
olmasıdır. Daha fazla bilgi için bkz [1].
Linux işletim sistemi ise UNIX tabanlı bir işletim sistemi olup UNIX in PClere uyarlanmış halidir ve bir çok siteden ücretsiz olarak elde edilebilir.
Gaziantep Universitesi Linux Server
Linux hakkında dahafazla bilgi edinmek için aşağıdaki
adresi ziyaret ediniz [2].
- http://wwwacs.gantep.edu.tr/linux/
- http://wwwacs.gantep.edu.tr/linux/gu-linux-guide/
- ftp://ftp.gantep.edu.tr/pub/linux/gu-linux-guide/
Giriş
Linux (veya UNIX) işletim sistemini kullanan herkesin, özel bir
kullanıcı adı (username veya login) ve şifresi (password) vardır.
Örneğin Gaziantep Universitesine ait GUL2 Linux server'a
bağlanıldığında aşağıdaki gibi kullanıcı adı ve şifre sorulur.
### # ###
### ### ### UNIVERSITY OF GAZIANTEP
#### ##### ####
#### ####### #### Student Linux Server
####
#### ( gul 2 ) #### gul2.bim.gantep.edu.tr
#### ####### #### www2.gantep.edu.tr
#### ##### ####
### ### ###
### # ### email: system@gantep.edu.tr
gul2 login: tr55764
Password: jjb%_4456p
Size ait olan password'u değiştirmeniz mümkündür ve 6 ayda bir değiştirilmesi tavsiye olunur. Bu güvenlik için önemlidir. Şifrenin değiştirilmesi için passwd komutu kullanılır. Bu komut kullanıldığında önce eski şifrenizi doğru bir şeklide girmeniz istenir, daha sonra yeni şifrenizi girmeniz beklenir.
Sistem Promptu
Linux sistem promtu $ (veya %, #) işaretidir. Bu işaret sistemin
kullanıcıdan komut beklediğini gösterir. DOS işletim sisteminde
sistem promptunu > işaretidir.
Linux Komutları
Bu kısımda en çok kullanılan Linux komutları liste halinde özet
olarak sunulmuştur.
Komut Açıklama ______________ ____________________________________________________________ ls Çalışma anındaki dosya ve dizinleri listeler (kısa) ls -l Çalışma anındaki dosya ve dizinleri listeler (uzun) ls -al Çalışma anındaki dosya ve dizinleri listeler (uzun .) cd xyz xyz dizinine geçer cd .. Bir üst dizine çıkar cd Ana dizine geçer cd /usr/bin /usr/bin dizinine geçer pwd Çalışma anındaki dizini gösterir(print working directory) mkdir xyz xyz adlı bir dizin oluşturur rmdir xyz xyz adlı dizini siler rm -r xyz xyz adlı dizini ve altdizinlerini siler cat f1 f1 dosyasının içeriğini ekranda gösterir cat f1 > f2 f1 in içeriğini f2 ye silerek yazar cat f1 >> f1 f1 i f2 ye ekler cat f1 f2 > f3 f1 ve f2 yi birleştirir ve f3 e ekler tail f1 f1 in son 10 satırını ekrana yazar tail -23 f1 f1 in son 23 satırını ekrana yazar head f1 f1 in ilk 10 satırını ekrana yazar more f1 f1 in içeriğini sayfa sayfa ekranda gösterir rm f1 f1 dosyasını siler rm -i f1 f1 i silmeden önce onay bekler cp f1 f2 f1 in kopyasını f2 ye oluşturur cp -i f1 f2 f2 dosyası varsa üzerine yazmadan önce uyarır mv f1 f2 f1 in ismini f2 olarak değiştirir mv f1 /xyz f1 i /xyz dizinine taşır chmod dosyaların erişim izinlerini değiştirir w Sistemde o anda bulunan kullanıcıları listeler who Sistemde o anda bulunan kullanıcıları listeler finger trk1234 trk123 adlı kullanıcı hakkında ayrıntılı bilgi verir chfn finger bilgilerinizi değiştirir write trk1234 trk1234 nın ekranına mesaj gönderir. Ctrl+D ile sonlanır talk trk1234 trk1234 ile chat yapmak için iki parçalı pencere açar mail maillerinizi gösterir pine maillerinizi gösterir date tarih ve saati ekranda gösterir cal bulunduğumuz ayın takvimi ni görüntüler cal 2000 2000 yılına ait takvimi görüntüler wc f1 f1 in kaç karakter,kelime,satırdan oluştuğunu gösterir grep xx f1 f1 in içindeki xx katarının bulunduğu satırları listeler diff f1 f2 f1 in f2 den kaç satır farklı olduğunu gösterir file f1 f1 in dosya tipini gösterir history daha önce yazılan son 50 komutu listeler exit Linux sisteminden çıkar passwd Linux giriş şifrenizi değiştirir
Dosya Erişim Izinlerinin Değiştirilmesi
Linux işletim sisteminde dosya erişim izinlerinin değiştirilmesi
chmod komutu ile gerçekleştirilir. Dosya veya dizinler listelendiğinde
o dosyanın erişim izinlerinin nasıl olduğu, sol tarafında bulunan
erişim karakterlerinden öğrenilebilir. Örneğin:
rw-r--r-- bingul 24/01/2002 test.txt
dosyasının erişim karakterleri (bitleri) rw-r--r-- şeklindedir. Burada
görülen soldan ilk üç karakter kullanıcının(user) , ortadaki üç karakter
kullanıcının dahil olduğu grubun(group) ve son üç karakter diğer
grupların(other) erişim izinlerini temsil etmektedir.
Genel olarak bir dosyanın erişim izinleri:
rwx rwx rwx ... dosya_adı
--- --- ---
kul grp diger
şeklindedir. Burada r->read, w->write, x->executable durumlarına karşılık
gelmektedir. Bu şekilde belirtilen karakter topluluğuna, ilgili dosyanın
bit kümesi de denir.
Örnek: Bir dosyanın izinleri şu şekilde rw- r-- --- ise, aşağıdakiler söylenebilir:
izinler u g o
bit değerleri 421 421 421
bit kümesi rw- r-- ---
desimal değer 6 4 0 = 640
Soru : salt okunur bir dosyanın erişim izinleri nasıl olmalıdır?
Cevap: r--r--r--
Soru:
Erişim izinleri rw-r--r--
şekinde olan bir dosya için grup ve diğer
kullanıcıların bütün erişimlerini ortadan kaldırılmak isteniyor. Yani
(rw-r--r--) --> (rw-------)
dönüşümü nasıl gerçekleştirilir?
Cevap:
eski izinler u g o
bit değerleri 421 421 421
bit kümesi rw- r-- r--
desimal değer 6 4 4
yeni izinler u g o
bit değerleri 421 421 421
bit kümesi rw- --- ---
desimal değer 6 0 0
$ chmod 600 dosya_adı
işlemi komut satırında yazıldığında istenen izinler
gerçeklerşmiş olur.
Soru:
Salt okunur bir dosya için grupta bulunan kişilere yazma izni nasıl verilir?
Cevap:
chmod g+w dosya_adı, Niçin?
Linux <--> DOS Komutları
Bu kısımda Linux işletim sisteminde bulunan bazı komutların
DOS işletim sistemindeki benzer karşılıkları verilmiştir.
Linux Komutu DOS'taki Karşılığı _____________ __________________ ls dir pwd cd cd chdir (veya cd) mkdir mkdir (veya md) rmdir rmdir (veya rd) edit edit mv move cp copy rm del rm -r deltree chmod attrib echo echo cat type date date exit exitGUL2 Linux Server'da Web Sayfası Oluşturma
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ NOT: Aşağıdaki kullanıcı adı trk1234 olan bir kullanıcı için geçerlidir. Sizin kullanıcı adınız bundan farlı olduğu için verilen kodları kendinize göre uyarlamanız gerekmektedir ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~trk1234 adlı kullanıcı kendine ait web sayfasını oluşması gerketiğinde:
gul2 trk1234~/$ mkdir www
gul2 trk1234~/$ cd www
gul2 trk1234~/www$
gul2 trk1234~/www$ edit index.html
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>Deneme</TITLE>
</HEAD>
<BODY>
<H2>Gaziantep Üniversitesi</H2>
<CENTER><B>Web Sayfama Hoş Geldiniz</B></CENTER>
<HR>
<A HREF="mailto:trk1234@gantep.edu.tr">E-Mail</A>
</BODY>
</HTML>
Gaziantep ÜniversitesiWeb Sayfama Hoş Geldiniz |
Linux işletim sisteminde en çok kullanılan mail programı 'Pine' dır. Bu kısımda pine programın basit olarak nasıl kullanılacağı izah edilecektir.
Pine programını çalıştırma
Komut satırında mail (veya pine) yazın. Pine menüsü görüntülecektir.
? HELP - Get help using pine
C COMPOSE MESSAGE - Compose and send/post a message
I FOLDER INDEX - View messages in current folder
L FOLDER LIST - Select or folder OR news group to view
A ADDRESS BOOK - Update adress book
S SETUP - Configure or update Pine
Q QUIT - Exit the Pine program
Pine ile Mail Gönderme
Mail göndermek için Pine menüsündeki COMPOSE MESSAGE
kısmına klavyedeki ok tuşları ile gelip ENTER tuşuna basın.
(Pine Compose Message penceresi görüntülecektir). Bu pencerede
To kısmına mailin gideceği adres,
Subject kısmına mailin konusunu
ve Message Text kısmına mail mesajını yazın. Örneğin:
To : webmaster@gaziantep.edu.tr
Cc :
Attchmnt :
Subject : test
----- Message Text -----
Bu bir deneme mesajıdır.
Mesajı göndermek için Ctrl+X tuşuna basın.
Mesajınızın göndermek isteyip ismedidiniz hakkında bir soru sorulacaktır.
Soruyu 'y' (yes) ile yanıtladığınızda mesajınız gönderilecektir.
Pine ile Gelen Malleri Okuma
Pine ana menüsünde FOLDER INDEX e gelin.
D 1 Jan 10 Andrew Beddall (486) Tez Çalışması
A 2 Jan 10 Hikmet Çetin (1256) sinema günleri
N 3 Jan 11 Ahmet Bingul (128) test
Klavyedeki ok tuşlarını kullanarak ile okumak istediğiniz mesajın üstüne gelip
ENTER tuşuna basın.
Not1 : maillerin yanındadaki harfler,
D -> silinmiş mail
A -> daha önce okumuş ve yanıtlanmış mail
N -> yeni mail olduğunu gösterir.
Not2 : bir maili silmek için mailin üstüne gidip D harfine basın.
Daha fazla bilgi için:
http://wwwacs.gantep.edu.tr/guides/pine/
Kendi bünyesinde TCP/IP protokol kümesini barındıran Linux/UNIX işletim sistemi, Internete bağlı olsun veya olamasın UNIX'li sistemler arasında iletişim kurabilmesi için yine bu protokol kümesini kullanır. Aşağıda verilen komutlar, hem Linux hem de Windows tabanlı makinelerde kullanılan yardımcı ağ komutlarıdır.
ping
İletişim yapılmak istenen karşı sistemle iletişim bağlantısı
olup olmadığını sınamak için kullanılır. Örneğin IP
adresi 193.140.139.57 olan bir bilgisayara
ping çekildiğinde,
onunla oan için iletişim bağlantısı varsa, karşı sistem
aşağıdaki gibi cevap verir:
C:\>ping 193.140.139.57 32 bayt veri ile 193.140.139.57 'ping' ediliyor: 193.140.139.57 cevabı: bayt=32 süre<10ms TTL=128 193.140.139.57 cevabı: bayt=32 süre<10ms TTL=128 193.140.139.57 cevabı: bayt=32 süre<10ms TTL=128 193.140.139.57 cevabı: bayt=32 süre<10ms TTL=128eğer cevap vermezse
C:\>ping 193.140.139.57 32 bayt veri ile 193.140.138.57 'ping' ediliyor: İstek zaman aşımına uğradı. İstek zaman aşımına uğradı. İstek zaman aşımına uğradı.şeklinde bir cevap alınacaktır.
ipconfig - IP bilgilerini gosterir
örnek:
> ipconfig
IP Address. . . . . . . . . : 193.140.139.23
Subnet Mask . . . . . . . . : 255.255.255.0
Default Gateway . . . . . . : 193.140.139.1
tracert - Bağlantı yörüngesini gösterir
> tracert www.gantep.edu.tr Tracing route to gul1.bim.gantep.edu.tr [193.140.136.14] over a maximum of 30 hops: 1 <10 ms <10 ms <10 ms cajun1.bim.gantep.edu.tr [193.140.139.1] 2 1 ms <10 ms 1 ms gul1.bim.gantep.edu.tr [193.140.136.14] Trace complete.
telnet
örnek:
> telnet gul1.bim.gantep.edu.tr
ftp
örnek:
> ftp gul2.bim.gantep.edu.tr
host - belli bir DNS ye karşılık gelen IP yi gösterir
$ host www.gantep.edu.tr
www.gantep.edu.tr. is an alias for gul1.bim.gantep.edu.tr.
gul1.bim.gantep.edu.tr. has address 193.140.136.14
finger - Ağ üzerindeki sistemlerde kullanıcı sorgulaması yapar
örnek:
$ finger bingul Login: bingul Name: Ahmet Bingul Directory: /home/bingul Shell: /bin/bash Office: 201, x2224 Home Phone: Gaziantep MYO On since Thu Apr 25 08:37 (EEST) on pts/2 from bingul.peng.gantep.edu.tr Mail last read Thu Apr 25 09:36 2002 (EEST)
NOT: finger bilgileri chfn komutu ile değiştirilir.
[1]. UNIX, Dr. Yalçın Özkan [2]. Gaziantep University Linux Users' Guide, Dr.Andrew Beddall [3]. Bilgisayar Haberleşmesi ve Ağ Teknolojileri, Dr. Rifat Çölkesen [3]. Unix Commands Reference, Damian Martinez [4]. The BIG Unix Tutorial, Heather Sherman and Roger Murray [5]. UNIX Unleashed - Internet Edition, Macmillan Computer Publishing